• गृहपृष्ठ
  • सम्पर्क
  • विज्ञापन
  • हाम्रो बारेमा
  • Preeti to Unicode
  • Nepali Unicode
शनिबार, चैत्र १८, २०७९ |   
Dhankuta News : Daily  Online News From Nepal
  • समाचार
    • स्थानीय
    • प्रदेश
    • राष्ट्रिय
  • समाज
  • अर्थ खबर
  • खेलकुद
  • अन्तर्राष्ट्रिय
  • मनाेरञ्जन
  • धनकुटा विशेष
  • पत्रपत्रिका
  • विचार/ब्लग
  • ई-पेपर
  • अन्य
    • सूचना प्रबिधि
    • प्रवास
    • रोचक
    • जीवन शैली
    • धर्म संस्कृति
    • शिक्षा
    • स्वास्थ्य
ENGLISH
No Result
View All Result
  • समाचार
    • स्थानीय
    • प्रदेश
    • राष्ट्रिय
  • समाज
  • अर्थ खबर
  • खेलकुद
  • अन्तर्राष्ट्रिय
  • मनाेरञ्जन
  • धनकुटा विशेष
  • पत्रपत्रिका
  • विचार/ब्लग
  • ई-पेपर
  • अन्य
    • सूचना प्रबिधि
    • प्रवास
    • रोचक
    • जीवन शैली
    • धर्म संस्कृति
    • शिक्षा
    • स्वास्थ्य
No Result
View All Result
DhankutaNews
No Result
View All Result

धनकुटा गौंडाको विभिन्न नाम र काम

Dhankuta News by Dhankuta News
२०७६, १८ माघ शनिबार १०:१९
0
0
SHARES
1.1k
VIEWS
Share on FacebookShare on Twitter
धनकुटा गौंडाको विभिन्न नाम र काम

—ठाकुरप्रसाद बराल
सार
पृथ्वीनारायण शाहले हिमाली तथा केही तराईका क्षेत्रका ससाना राज्यहरुलाई एकीकरण गर्ने क्रममा कतिपयले उनीहरुको नाम व्यक्तित्व गुमाए भने कतिपयले आफ्नो साख झनै बढाए । उनका पदचाप पछ्याउनेहरुले समेत तिनका सामाजिक,आर्थिक,धार्मिक,साँस्कृतिक तथा प्रशासकीय अवस्थाहरु कतिपय यथावत राख्न सके भने कतिपय परिवर्तित समय अनुसार परिवर्तन समेत भए । ती भाग्यशाली राज्यमा पूर्वका विजयपुर, चैनपुर, धनकुटा र इलाम समेत पर्दछन् । कहिले पाल्पा, कहिले मकबानपुर, कहिले केन्द्रीय नेपाल त कहिले सिक्किम, भुटान मात्र हैन तिव्वत समेतको बारम्वार आक्रमण सहँदै आएका यी राज्यहरु अन्त्यमा विशाल नेपाल अभियानमा समाहित भए । तर पनि यिनीहरुको आफ्नै साख र पहिचान यथावत नै छ । पछिल्लो समय चौदण्डी राज्यका अंगका रुपमा रहेका यी क्षेत्रले अहिले पनि नेपालको महत्वपूर्ण साँस्कृतिक,आर्थिक तथा सामरिक महत्व राख्दछन् । यी क्षेत्रलाई समय अनुसार विभिन्न नाम पनि दिएको पाइन्छ ।

मुख्य शव्दहरु ः मुहुडा, गौंडा, अड्डा, खलङ्गा, गोला ।

पृष्ठमूमि
धनकुटा नेपाल एकीकरण पश्चात् तीव्रगतिमा स्थापित पूर्वको महत्वपूर्ण केन्द्र हो । यस गौरवमय भूमिले समयको गति सँगसँगै यसलाई दिइएका जिम्मेवारी अनुसार विभिन्न नामहरु पनि प्राप्त गर्न थाल्यो । ती नामहरु र तिनका कार्यहरुका वारेमा नामसँगै विश्लेषण गर्नु जरुरी हुन समेत आएको छ । ती नामहरु किन दिइयो र त्यसमा के काम हुने गर्दथ्यो ? अहिले सम्म खासै खोजको विषय वन्न सकेको छैन । त्यसका निम्ति छुट्टै अन्वेषणको आवश्यकता बोध हामीमा हुनु पर्दछ भन्ने चिन्तनले नै यो विषयको उठान भएको हो ।

विषय वस्तुको विश्लेषणः
धनकुटाको बहुआयामिक साँस्कृतिक,आर्थिक,भौतिक तथा सर्वाङ्गीण व्यक्तित्व विकासमा वहादुर शाह, भीमसेन थापा, माथवरसिंह थापा,वीर शमसेर समेतले महत्वपूर्ण भूमिका निभाएको कुरा विर्सन हुँदैन । जसको कारण धनकुटाले विस्तारै क्षेत्रीय स्तरको राजधानी सम्मको रुप लिन पुग्यो । वीर शमसेरले त धनकुटालाई गांैडाका नाममा केन्द्र नै वनाइदिए ।
यस क्रममा धनकुटाले मुहुडा, गांैडा, अड्डा, खलङ्गा, गोला जस्ता शव्द ग्रहण गर्ने गरेको विभिन्न स्रोतहरुमा पाइन्छ ।

अधिकारी (१९८४) का अनुसार वि सं १८५८मा केन्द्रले धनकुटाका पदाधिकारीहरुलाई पत्र पठाउँदा मुहुडा शव्दले धनकुटालाई सम्वोधन गरिएको पाइएको छ । मुहुडा भन्नाले धनकुटा पूर्वको प्रवेशद्वार वा ढोका भन्ने बुझिन्छ । त्यसैगरी वि सं १९२०मा पनि धनकुटाका प्रशासक दीपबहादुर कुँवर जंगबहादुर राणालाई लेखिएको पत्रमा रणोद्दीपले धनकुटालाई मुहुडा शव्दले नै सम्वोधन गरेको पाइएको छ ।

अधिकारी (१९८४ः२०७) कै अनुसार त्यतिवेला पाल्पालाई पनि मुहुडा शव्द नै प्रयोग भएको पाइन्छ । जुन कुरा पाल्पाका बडाहाकिम खड्गबहादुर कुँवर राणाजीलाई वि सं १९०६मा पठाइएको पत्रमा उल्लेख छ । जसरी पाल्पालाई मुहुडा तथा अड्डा भनिन्थ्यो त्यसरी नै धनकुटालाई पनि मुहुडा तथा अड्डा भन्ने गरिन्थ्यो ।

बराल,वस्नेत (२०६१ः१६) का अनुसार वि सं १९२०मा केन्द्रले स्थानीय प्रशासकलाई लेखिएको एउटा सामग्रीमा खलङ्गा भन्ने शव्द प्रयोग गरेको पाइन्छ । खलङ्गा भन्ने शव्दले कुनै मानिसहरुको समूह वस्ने ठाउँ तथा काम गर्ने मानिस बस्ने ठाउँ भन्ने बुझिन्छ ।

सुवेदी (२०५५ः१२५)का अनुसार बाइसी क्षेत्रमा खलङ्गा भन्नाले कुनै राजाको दूर्ग भन्ने बुझिन्छ । त्यही शव्द नै नेपाल एकीकरण पछि सेना वस्ने ठाउँ भन्ने बुझिन थालियो ।
यस अर्थमा धनकुटालाई अहिलेको जिल्ला प्रहरी कार्यालय रहेको ठाउँ तथा पछि धनकुटाको सिरानमा रहेको सेना वस्ने ठाउँलाई खलङ्गा भन्न थालेको पाइन्छ ।

चौविसी क्षेत्रमा भने यही खलङ्गा शव्दको सट्टा कोत, गढी, गढका रुपमा प्रयोग भएको वा चिनिएको पाइन्छ । यही कोतबाट नै धानकुट्ने ठाउँको कोत भन्ने गरिएको हो भन्ने पनि किंवदन्तीहरु पाइन्छन् ।
शाहकालमा धनकुटालाई खलङ्गाको शव्द प्रयोग भएको पाइंदैन । यो शव्दको प्रयोग जंगबहादुर राणाको पालामा वि सं १९३२मा प्रयोग भएको पाइन्छ ।

वीर शमसेरको समयमा त धनकुटालाई गांैडा भन्न थालिएको पाइन्छ ।
खतिवडा(२०६१ः ०५)का अनुसार स्थानीय वासिन्दा आठपहरियाहरु धनकुटाको सेना वस्ने उच्च ठाउँलाई खलङ्गा भनेर सम्वोधन गर्दथे ।

तर ह्यामिल्टन (इ सं १८९९)ले भने धनकुटालाई धनकोत भन्ने शव्दले चिनाएको पाइन्छ । गौडा भन्नाले कसैले कुनै दूर्ग बनाएको ठाउँ भन्ने बुझिन्छ । त्यो दूर्गलाई नै गढ वा गढी भन्ने गरिएको हो । जस्तो कुरुले गढी, जितपुर गढी, सिन्धुली गढी आदिलाई लिन सकिन्छ ।

रणबहादुर शाहको समयमा गौंडालाई महत्वपूर्ण ठाउँका रुपमा मानिन्थ्यो र त्यसको व्यवस्थापनको जिम्मा पनि विभिन्न मानिसलाई दिने गरिन्थ्यो । जस्तो धनकुटामा कोतशाला र हतियार राख्ने घरहरु निर्माण गरिए भन्ने कुरा वि सं १८७९ वि सं र १८८०का जसपाउ थापाका निशान अभिलेखहरुबाट प्रष्ट हुन्छ ।

भीमशेन थापाको समयमा वि सं १८८०मा त सेना बस्ने ठाउँको विकास गरी वजार समेत बस्ने प्रवन्ध गरिएको पाइन्छ ।

श्रेष्ठ (२०४२ः१२८) का अनुसार रणबहादुर शाहले त एकपटक गौंडाहरुको पुनर्निर्माणका लागि वि सं १८४१ माघमा आदेश जारी गरेको पाइन्छ । गांैडामा आवश्यक खरखजाना पनि राख्नु भनिएको पाइन्छ । साथै सिक्किमले आक्रमण गर्ने डर भएकाले सबै तयारी गरी राख्नु भन्ने सम्मको आदेश पाइन्छ ।

रेग्मी, (वि सं १९८८ः१९) का अनुसार गोला भन्नाले जहाँ सामानहरु रुपैयाँसँग साटिन्थ्यो त्यस्तो ठाउँलाई गोला भन्ने गरिन्थ्यो । उत्तर भारतमा गोला भन्नाले अन्न र नुन पाइने ठाउँलाई भनिन्थ्यो ।
नेपालका पूर्वका कैयौं ठाउँमा यस्ता गोलाहरु स्थापित भएका थिए जहाँ व्यापारको क्रियाकलाप हुने गर्दथ्यो । राणा कालमा तराईमा कर उठाउने प्रयोजनका लागि गोला स्थापित भए र पहाड तथा हिमाली क्षेत्रमा हटिया गोला स्थापित गरिए । धनकुटा, व्यापार सेनाको खाद्य ओसार प्रसार तथा सामरिक दृष्टि समेतले महत्वपूर्ण ठहरियो ।

ह्यामिल्टन (इ स.१९९०ः १५७) विजयपुर र ओलाङचुङ गोला वीच धनकुटा हुँदै लेगुवा झारेसाँगू तथा चैनपुर त्यतिवेला महत्वपूर्ण व्यापारिक केन्द्रहरु तथा रुटहरु थिए ।
श्रेष्ठ (२०४२ः११७) का अनुसार धनकुटा गोलाको विकास हुँदा यहाँ श्रीजंग देवांसीका नाममा श्रीजंग पल्टनको स्थापना भयो र त्यस पल्टनका लागि थुप्रै खेतहरु पनि छुट्याइए र हात हतियारहरु पनि राख्न थालिए यसले पछि धनकुटाको विकासमा महत्वपूर्ण फड्को मार्याे ।
पाण्डे (२०४२ः१८३) का अनुसार वि सं १८४८मा श्रीजंग पल्टनलाई नेपाली सेनामा समाहित गरियो । यो सेना वि सं १८४८मा नै स्थापित गरिएको थियो ।

तर वैद्य..( वि सं २०४९ः१०३० का अनुसार श्री जंग पल्टन वि सं १८४१को वीच वीचमा स्थापित भइसकेको थियो । पछि वि सं १८८२ मा यो धनकुटा सारिएको थियो । त्यही पल्टनको सम्मानका लागि निसानमा सैन्य निसान राखिएको हो । यही निशानलाई आज निशानदेवीका रुपमा मानिसहरु पूजा गर्दछन् र यसको पूजारी अहिले सेनाबाट नै नियुक्ती गरिने व्यवस्था   छ । त्यसै समयदेखि किराँत युवाहरुलाई पनि सेनामा भर्ती राखियो । यसरी धनकुटालाई चन्द्र शमसेरको समयमा गोला शव्दले पनि सम्वोधन गर्ने गरिन्थ्यो ।
सन्दर्भ ग्रन्थ
अधिकारी,कृष्णकान्त (वि सं १९८४)नेपाल अन्डर जंगबहादुर राणा, (१८६४,१८७७) काठमाण्डूः वुकू ।
बस्नेत,भीमबहादुर र ठाकुरप्रसाद बराल(वि सं २०६१) धनकुटाका ऐतिहासिक सामग्रीहरु, धनकुटाः व्यञ्जना र यशोदा ।
ह्यामिल्टन, एफ वी (इ सं १९९०) एन एकाउण्ट अफ द किंग्डम अफ नेपाल,न्यू दिल्लीः एसियन एजुकेशन सर्भिस ।
खतिवडा,शम्भप्रसाद (वि सं २०६१) आठपहरिया राई जातिको पाश्र्वचित्र, धनकुटाः हुसाडेक, नेपाल ।
पाण्ड,ेभीमबहादुर (वि सं २०४२)त्यसबखतको नेपाल , भोलुम ५,ललितपुरः साझा प्रकाशन ।
रेग्मी महेशचन्द्र( वि सं १९८८) एन इकानोमिक हिस्ट्री अफ नेपाल,(१८४६—१९०१) वाराणसीः नाथ पव्लिसिङ हाउस प्रा लि ।
शर्मा,एस पी, वैद्य, तुलसीराम र त्रिरत्न मानन्धर (वि सं २०४९) नेपालको सैनिक इतिहास, काठमाण्डौंः शाही नेपाली जंगी अड्डा ।
श्रेष्ठ शिवकुमार(२०४२) लिम्वूवान्को ऐतिहासिक अध्ययन, धनकुटाः श्रीमती गंगादेवी श्रेष्ठ ।

Share this:

  • Click to share on Twitter (Opens in new window)
  • Click to share on Facebook (Opens in new window)

प्रतिक्रिया दिनुहोस


Dhankuta News Dhankuta News
Previous Post

सहिद दिवस देशभर मनाईयो

Next Post

माछापुच्छ्रे बैंकद्वारा सशस्त्र प्रहरी वललाई उद्दार सामग्री

Next Post
माछापुच्छ्रे बैंकद्वारा सशस्त्र प्रहरी वललाई उद्दार सामग्री

माछापुच्छ्रे बैंकद्वारा सशस्त्र प्रहरी वललाई उद्दार सामग्री

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

लोकप्रिय

  • धनकुटामा एसियामै पहिलो पटक एभोकाडो महोत्सव हुँदै, २० स्टल रहने

    धनकुटामा एसियामै पहिलो पटक एभोकाडो महोत्सव हुँदै, २० स्टल रहने

    0 shares
    Share 0 Tweet 0
  • धनकुटेली सन्तान : सधैं धनकुटाले यसरी सम्झिरहेछ स्व. सूर्यबहादुर थापालाई

    0 shares
    Share 0 Tweet 0
  • यस्तो छ प्रस्तावित शिक्षा नियमावलीमा शिक्षकहरुले पाउने सुबिधा

    0 shares
    Share 0 Tweet 0
  • कांग्रेस नेतृ मिश्रको निधन

    0 shares
    Share 0 Tweet 0
  • कोरोना भाईरसको संक्रमणबाट अर्का धनकुटेलीको निधन

    0 shares
    Share 0 Tweet 0

ताजा अपडेट

जनविश्वास प्रेसमा आगलागी, ५० लाखको क्षति

जनविश्वास प्रेसमा आगलागी, ५० लाखको क्षति

March 28, 2023
सं‍गठन विस्तार तथा सुदृढीकरणका लागि कांग्रेसको ६० वटै वडामा सम्मेलन

सं‍गठन विस्तार तथा सुदृढीकरणका लागि कांग्रेसको ६० वटै वडामा सम्मेलन

March 25, 2023
धनकुटामा जारि काेशी प्रदेशस्तरीय ब्याडमिन्टन प्रतियोगिताको उपाधी सत्यम र नितालाई

धनकुटामा जारि काेशी प्रदेशस्तरीय ब्याडमिन्टन प्रतियोगिताको उपाधी सत्यम र नितालाई

March 25, 2023
साँगुरीगढी गाउँपालिकाको आवाधिक विकास योजना निर्माण हुँदै

साँगुरीगढी गाउँपालिकाको आवाधिक विकास योजना निर्माण हुँदै

March 22, 2023
Dhankuta News : Daily  Online News From Nepal

Info@dhankutanews.com
+977) 9852061611
प्रकाशक: धनकुटा साप्ताहिक
संपादक: राजेश्वर बहादुर श्रेष्ठ

Facebook Twitter

समाचार

  • समाज
  • प्रदेश
  • अर्थ खबर
  • खेलकुद़़
  • प्रवास
  • अन्तराष्ट्रिय

मनाेरञ्जन

  • गीत संगीत
  • फाेटाे ग्यालरी
  • बलिउड / हलिउड
  • सिनेमा
  • कला
  • मोडल वाच

विविध

  • पत्रपत्रिका
  • सूचना प्रबिधि
  • रोजगार
  • शिक्षा
  • स्वास्थ्य
  • लेख/ साहित्य

  • गृहपृष्ठ
  • सम्पर्क
  • विज्ञापन
  • हाम्रो बारेमा
  • Preeti to Unicode
  • Nepali Unicode

© 2018 DhankutaNews | By : TechBaron Pvt.Ltd..

No Result
View All Result
  • समाचार
    • स्थानीय
    • प्रदेश
    • राष्ट्रिय
  • समाज
  • अर्थ खबर
  • खेलकुद
  • अन्तर्राष्ट्रिय
  • मनाेरञ्जन
  • धनकुटा विशेष
  • पत्रपत्रिका
  • विचार/ब्लग
  • ई-पेपर
  • अन्य
    • सूचना प्रबिधि
    • प्रवास
    • रोचक
    • जीवन शैली
    • धर्म संस्कृति
    • शिक्षा
    • स्वास्थ्य

© 2018 DhankutaNews | By : TechBaron Pvt.Ltd..